बिज्ञापन
मानव जीवनको सच्चा सार आत्मविकासमा निहित हुन्छ । आत्मविकासको मूल आधार इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्ति हुन्। इच्छाशक्ति मानिसभित्रको त्यो शक्ति हो जसले कठिनाइको सामना गर्न, लक्ष्यप्रति केन्द्रित रहन र अनुशासन कायम गर्न प्रेरित गर्छ। जीवनमा असंख्य बाधा र प्रलोभनहरू आइरहन्छन्, तर दृढ इच्छाशक्ति भएको व्यक्ति ती सबै पार गर्दै अगाडि बढ्न सक्छ।
बिज्ञापन
आत्मिक शान्ति भनेको मन, शरीर र आत्माबीचको सन्तुलन हो। यो बाहिरी वातावरणमा होइन, भित्रको स्थायीत्व र सन्तुष्टिमा पाइन्छ। जब मानिसको मन अशान्त हुन्छ, तब ऊ कति सफल वा धनी भए पनि जीवन अपूर्ण लाग्छ। ध्यान, योग, आत्मनिरीक्षण र सकारात्मक सोचले मनलाई स्थिर राख्छ र आत्मिक शान्ति जन्माउँछ।
आजको जेन जी पुस्ता प्रविधि र सामाजिक सञ्जालमा डुबेको छ, जहाँ अनुहार, शरीर र ‘पहिलो छाप’को मोहले मानसिक स्वास्थ्य र आत्मसम्मानमा असर गरिरहेको छ। तर जेन जी पुस्ताले केवल बाह्य सौन्दर्यको मोहमा अल्झिनु हुँदैन। तपाईंहरूको जिम्मेवारी छ — इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्तिको माध्यमबाट आफ्नो मन, विचार र भावना नियन्त्रण गर्न सिक्ने, र यसरी मात्रै तपाईं सच्चा आत्मनिर्माण र सामाजिक प्रभाव कायम गर्न सक्नुहुन्छ।
बिज्ञापन
जेन जी पुस्ताले बुझ्नुपर्छ: जीवनको वास्तविक मूल्य बाहिरी छवि वा लोकप्रियतामा होइन, भित्री शक्ति, विवेक र नैतिक निर्णयमा निहित हुन्छ। इच्छाशक्ति तपाईंलाई प्रलोभन, आलोचना र तुलना जस्ता बाधाहरूबाट जोगाउँछ। आत्मिक शान्ति तपाईंलाई मानसिक स्थिरता, स्पष्ट निर्णय र सन्तोष दिन्छ। जब यी दुई शक्ति मिल्छन्, तब मात्र जेन जी पुस्ताले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
ध्यान, योग र प्राणायामले मनको चञ्चलता कम गर्छ। मानसिक एकाग्रता र आत्मनिरीक्षणले जेन जी पुस्तालाई स्वस्थ प्रतिस्पर्धा, सकारात्मक सोच र समाजोपयोगी कार्यमा केन्द्रित बनाउँछ। बाह्य प्रवृत्तिले तपाईंलाई भ्रमित गर्न सक्छ, तर भित्री चेतना र नैतिक विवेकले मात्र तपाईंको प्रभावलाई दीर्घकालीन बनाउँछ।
जेन जी पुस्ताले टेक्नोलोजी र मिडियाको शक्तिलाई सकारात्मक दिशामा प्रयोग गर्ने जिम्मेवारी छ। तपाईंले मात्र होइन, तपाईंको समुदाय र समाज पनि तपाईंको उदाहरणबाट सिक्छ। जब जेन जी पुस्ता इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्तिको अभ्यासमा अग्रसर हुन्छ, तब सिर्जनात्मकता, नेतृत्व क्षमता र समाजसेवामा नयाँ आयाम खुल्छ।
मानव जीवनको सच्चा सार आत्मविकासमा निहित हुन्छ र आत्मविकासको मूल आधार इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्ति हुन्। इच्छाशक्ति मानिसभित्रको त्यस्तो शक्ति हो, जसले कठिनाइको सामना गर्न, लक्ष्यप्रति केन्द्रित रहन र अनुशासनमा बाँधिन प्रेरित गर्छ। जीवनमा असंख्य बाधा र प्रलोभनहरू आइरहन्छन्, तर दृढ इच्छाशक्ति भएको व्यक्ति ती सबै पार गर्दै अगाडि बढ्न सक्षम हुन्छ।
आत्मिक शान्ति मन, शरीर र आत्माबीचको सन्तुलन हो। यो बाहिरी वातावरणमा होइन, भित्रको स्थायीत्व र सन्तुष्टिमा पाइन्छ। जब मानिसको मन अशान्त हुन्छ, तब ऊ कति सफल वा धनी भए पनि जीवन अपूर्ण लाग्छ। शान्ति बिना सफलता स्वादहीन हुन्छ। ध्यान, योग, आत्मचिन्तन र सकारात्मक सोच आत्मिक शान्तिको प्राप्तिका महत्वपूर्ण उपाय हुन्।
जब इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्ति एकसाथ विकसित हुन्छन्, तब मानिस सशक्त, सन्तुलित र सच्चा अर्थमा सफल बन्न सक्छ। इच्छाशक्तिले मार्ग देखाउँछ भने आत्मिक शान्तिले त्यो मार्गमा सन्तुलन कायम गर्न सहयोग गर्छ। आत्मविकासको यो दुईमुखी यात्रा—एकतर्फ इच्छा र अर्कोतर्फ शान्ति—मानव जीवनलाई पूर्णता, उद्देश्य र सन्तोषतर्फ डोर्याउने मूल शक्ति हो।आत्मविकास कुनै बाह्य साधनद्वारा प्राप्त हुने प्रक्रिया होइन, यो आन्तरिक रूपान्तरणको यात्रा हो, जसको मूल केन्द्र मानव मन, इच्छाशक्ति र शान्तिमा हुन्छ। मानव मन चञ्चल र परिवर्तनशील प्रकृतिको हुन्छ। यदि मनलाई सही दिशामा प्रशिक्षित गरियो भने, यसले महान उपलब्धि र आत्मसम्बोधनको मार्ग देखाउन सक्छ। तर यसको लागि आवश्यक छ इच्छाशक्तिको बलियो साथ। इच्छाशक्ति मनको नियन्त्रण गर्ने आन्तरिक शक्ति हो, जसले लक्ष्यप्रति अडिग रहन, प्रलोभनहरूलाई जित्न र अनुशासन कायम गर्न सहयोग गर्छ। आत्मविकासको बाटोमा निरन्तर अभ्यास, धैर्य र समर्पण आवश्यक पर्छ, र यी सबै इच्छाशक्तिबाट नै सम्भव हुन्छन्।
शान्ति आत्मविकासको अन्तिम गन्तव्य हो। बाहिरी सफलता हुँदा-हुँदै पनि यदि भित्र शान्ति छैन भने जीवन अधुरो रहन्छ। ध्यान, आत्मनिरीक्षण र सकारात्मक चिन्तनले मनलाई स्थिर राख्न मद्दत गर्छ, जसले आत्मिक शान्ति जन्माउँछ।, मानव मनलाई बुझेर, इच्छाशक्तिको माध्यमबाट मार्गदर्शन गर्दै र अन्ततः शान्तिको खोजी गर्दै अगाडि बढ्नु नै साँचो आत्मविकासको मार्ग हो। जब व्यक्ति भित्रबाट सशक्त र शान्त हुन्छ, तब मात्र ऊ बाह्य जीवनमा पनि सन्तुलन र सफलता प्राप्त गर्न सक्षम हुन्छ।
मानव मन चञ्चल र अस्थिर हुन्छ, जसका कारण उसका विचार र भावना विचलित हुन्छन्। जबसम्म मानिसले आफ्नो मनलाई नियन्त्रणमा लिन्न सक्छ, तबसम्म उसले आफ्नो लक्ष्य प्राप्त गर्न सक्दैन। मुख्य कारण इच्छाहरू हुन्, जसले विचार र भावनालाई प्रभावित गरि मनलाई स्थिर हुन दिँदैन। त्यसैले, व्यक्तिले पहिले आफ्नी इच्छालाई नियन्त्रणमा लिनका लागि उपायहरू खोज्नु आवश्यक छ।
मनको चञ्चलता मानिसको स्वभाविक गुण हो, जुन इच्छाले उत्पन्न हुन्छ। इच्छा र चञ्चल मनलाई स्थिर राख्न शारीरिक व्यायाम, योग, ध्यान र सकारात्मक सोचको मद्दत आवश्यक छ। स्वामी विवेकानन्दका अनुसार, दिमागलाई नियन्त्रणमा राख्न आत्मजागरूकता र एकाग्रतामा ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ। गीता अनुसार, इच्छाहरूले अवगुण उत्पन्न गर्छ, जसले चेतनालाई अशान्त पार्दछ। यी अवगुणलाई हटाउन ध्यान र आत्म-नियन्त्रणको अभ्यास गर्नु आवश्यक छ। जीवनको उद्देश्य केवल भौतिक भोगमात्र नभई आध्यात्मिक उन्नति र कल्याण प्राप्त गर्नु हो।आध्यात्मिक जीवनलाई नष्ट हुनबाट बचाउने एकमात्र उपाय ध्यान हो, यो लक्ष्य र लक्षितको समन्वित स्वरूप हो, आत्मालाई परमात्मासँग पुनर्मिलन गराउने क्रिया हो । जबसम्म यस भौतिक शरीरको अस्तित्व रहन्छ तबसम्म मनुष्यको पदार्थसँगको सम्बन्ध रहिरहन्छ । परन्तु उसले इन्द्रियहरूको तृप्तिका लागि मात्र सोच्नु हुँदैन । यदि मनले कुनै इन्द्यियका विषयमा, कुनै व्यक्ति, वस्तु, घटना, परिस्थितिका बारेमा चिन्तन गर्न थाल्यो भने तुरुन्त ती विषयहरूबाट मनलाई हटाएर आराध्य देव परमेश्वरमा लगाई हाल्नु पर्छ । बाहिरका दृश्यलाई आखाँ झिमिक्क गरेर जसरी हटाउन सकिन्छ त्यसरी नै मनभित्रका संकल्प विकल्पलाई पनि हटाउन सकिन्छ ।
हामी सकारात्मक सोच्छौ भने हामी सकारात्मक बन्छौ, तर यदि हामी नकारात्मक सोच्छौ भने हामी त्यही बन्छौ ।दैनिक जीवनमा आफ्नो विचारप्रति मात्र सकारात्मक रहियो भने जीवनमा अकल्पनीय परिवर्तनहरू देखिनेछन्।अशान्त मनलाई शान्त पार्न मुस्किल त छैन तर यसका लागि केहि उपायहरुको भने सहि तरिकाले अपनाउनुपर्छ। जबसम्म मानिसले आफ्नो मनलाई शान्त गर्न सिक्दैन तबसम्म उसले जीवनमा अरू केही पनि कुरा राम्रोसँग सिक्न सक्दैन। अस्थिर र चन्चल दिमागका कारण धेरै पटक हामी ठूला निर्णय लिन सक्दैनौं र सानो कुरामा गल्ती गर्छौं। यी गल्तीहरूबाट बच्न र मनलाई शान्त पार्न केहि उपायहरु निकै नै लाभदायक हुन सक्छन्। आफ्नो मनलाई शान्त पार्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय हो योगा गर्नु । योगा गर्नाले मन र दिमाग दुवै शान्त हुन्छ। योगको मुख्य फाइदा दिमागलाई शान्तपार्नु हो। योगको सहायताले थोरै समयमा मनलाई शान्त बनाउन सकिन्छ । केही प्रकारका योगहरु पनि छन्, जसको सहायताले मनलाई लामो समयसम्म शान्त राख्न सकिन्छ। कुनै दृश्यमा ध्यान केन्द्रित गर्दा मन शान्त हुन्छ। यो उपाय अलि ध्यान जस्तो लागे पनि यो ध्यानभन्दा फरक छ। कुनै पनि शब्द वा विचारहरू सोच्नुको सट्टा मनलाई शान्त र खुसी दिने दृश्यमा ध्यान केन्द्रित गर्दा फाइदा हुन्छ।
मानव मन स्वभावतः चञ्चल हुन्छ र प्रायः आफ्नै संसारमा रमाउँछ। मनलाई चेतन र अवचेतन दुई भागमा विभाजन गरिन्छ, जहाँ अवचेतन मनले कहिलेकाहीँ नचाहँदा पनि भावनाहरू प्रकट गराउँछ। धेरैजसो अवस्थामा मानिसले मनमा जे हुन्छ त्यो बाहिर देखाउँदैनन्। प्रेम, घृणा, विचार आदि सबै मनबाटै उत्पन्न हुन्छन्। मन नियन्त्रण गर्ने कुनै यन्त्र छैन, त्यसको नियन्त्रण व्यक्ति स्वयंले नै गर्नुपर्छ।
गौतम बुद्धले सुखदुःखको मूल कारण मन भएकोले त्यसलाई शत्रु नबनाउन सल्लाह दिनुभएको छ। मन शान्त राख्न गहिरो सास लिने अभ्यास उपयोगी उपाय हो, जसले मानसिक सन्तुलन र खुशी ल्याउँछ। श्वासप्रश्वासमा ध्यान केन्द्रित गर्दा सकारात्मक रसायनहरू उत्सर्जन हुन्छन्, जसले शान्ति ल्याउँछ।
भगवद्गीता अनुसार मनको अशान्ति र पतनका मूल कारण काम, क्रोध, मोह र लोभ हुन्। यी सबै मनसँग सम्बन्धित भावनात्मक अवस्थाहरूले मानिसलाई आत्मज्ञान र आन्तरिक शान्तिबाट टाढा पुर्याउँछन्। यसैले मनको सही मार्गदर्शन र नियन्त्रण आत्मविकास र जीवन सन्तुलनको लागि अत्यावश्यक छ।
मन एक चञ्चल, अस्थिर र प्रभावशाली तत्व हो। जब मन स्थिर हुँदैन, तब मानिसका विचार, भावना र कार्यहरू असंतुलित हुन्छन्, जसले निर्णयमा गल्ती र संकटको सामना गर्न कठिनाइ ल्याउँछ। भगवद्गीतामा श्री कृष्णले स्पष्ट गर्नुभएको छ कि काम, क्रोध, मोह र लोभले जीवनलाई अशान्त बनाउँछन् र अन्ततः पतनको कारण बन्न सक्छ। यसको समाधान बाह्य साधनबाट होइन, आफैंभित्रको यात्रा र आत्म-संयमबाट मात्र सम्भव छ।
मनलाई नियन्त्रण गर्न हामीले ध्यान, योग, प्राणायाम र आत्मनिरीक्षणको अभ्यास गर्नुपर्छ। जब हामी आफ्नो मनलाई बाह्य प्रभावबाट मुक्त गर्छौं, तब मात्र विचार र भावना नियन्त्रणमा आउँछन्। बाह्य साधनहरू जस्तो ज्योतिष, मन्दिर वा मनोरञ्जनले अस्थायी शान्ति दिन सक्छन्, तर वास्तविक स्थिरता र मानसिक सन्तुलन केवल मनको नियन्त्रण र आत्म-जागरूकताबाट प्राप्त हुन्छ।
आजको जेन जी पुस्ताले प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको प्रभावमा आफ्नो मानसिक स्वास्थ्य र आत्मसम्मानलाई जोखिममा पार्न सक्ने वातावरणमा जन्मेको छ। तर तपाईंहरूको वास्तविक शक्ति केवल बाह्य प्रदर्शनमा होइन। इच्छाशक्ति, आत्मिक शान्ति र नैतिक विवेकको अभ्यासले मात्र जेन जी पुस्तालाई सामाजिक परिवर्तनका प्रेरक र सकारात्मक उदाहरण बनाउँछ।
जेन जी पुस्ताले बुझ्नुपर्छ कि आफ्नो मन स्थिर राख्नु जीवनको सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो। इच्छाशक्ति र आत्मिक शान्ति अभ्यास गर्दा मात्र उनीहरू सशक्त, सृजनात्मक र जिम्मेवार नागरिक बन्न सक्छन्। जब जेन जी पुस्ता यस मार्गमा अग्रसर हुन्छ, तब मात्र व्यक्तिगत जीवन, समाज र राष्ट्र स्तरमा दीर्घकालीन सकारात्मक रूपान्तरण सम्भव हुन्छ।मनको नियन्त्रण, आन्तरिक स्थिरता र सामाजिक जिम्मेवारी — यी तीन तत्व जेन जी पुस्तालाई मात्र सच्चा नेतृत्व र सामाजिक प्रभाव दिन सक्छन्। यसको अभ्यासले नै भविष्यको समाजलाई विवेकपूर्ण, सृजनात्मक र सकारात्मक मार्गमा डोर्याउँछ।
(उप्रेती कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालय मोरङमा कार्यरत छन्)
